Dışkı Kaçırma
Dışkı kaçırma veya fekal inkontinans, katı veya sıvı dışkının veya gazın istemsiz olarak kaybedilmesi durumudur. Bu durum, bireyin sosyal yaşamını, psikolojik durumunu ve genel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Dışkı kaçırma, her yaşta görülebilmekle birlikte, yaşlılarda ve bazı sağlık sorunları olan bireylerde daha yaygındır.
Tanım ve Sınıflandırma
Dışkı kaçırma, çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir:
- Urgency (Ani İdrar Hissi) İnkontinansı: Tuvalete yetişemeden ani ve şiddetli bir dışkılama isteği ile birlikte dışkı kaçırma.
- Passive (Pasif) İnkontinans: Dışkılama hissi olmadan, farkında olmadan dışkı kaçırma.
- Gaz İnkontinansı: Sadece gazın istemsiz olarak kaybedilmesi.
- Mix İnkontinans: Yukarıdaki türlerin kombinasyonu.
Dışkı kaçırmanın şiddeti de farklılık gösterebilir. Bazı bireylerde sadece ara sıra lekelenme olurken, bazılarında tam kontrol kaybı yaşanabilir.
Nedenleri
Dışkı kaçırmanın birçok potansiyel nedeni vardır:
- Kas Hasarı: Anal sfinkter kaslarının veya pelvik taban kasları'nın hasar görmesi. Bu durum, doğum travması (özellikle epizyotomi), ameliyatlar (örneğin hemoroidektomi) veya travma sonucu oluşabilir.
- Sinir Hasarı: Dışkılamayı kontrol eden sinirlerin hasar görmesi. Bu durum, diyabet, multipl skleroz, omurilik yaralanmaları gibi hastalıklardan kaynaklanabilir.
- Kabızlık: Kronik kabızlık, rektumda fekal impaksiyona (dışkı tıkanıklığı) neden olabilir. Sıvı dışkı, bu tıkanıklığın etrafından sızarak dışkı kaçırmaya yol açabilir.
- İshal: Şiddetli ishal, bağırsakların kontrolünü zorlaştırabilir ve dışkı kaçırmaya neden olabilir.
- Rektal Prolapsus: Rektumun anüsten dışarı çıkması.
- İltihabi Bağırsak Hastalıkları (IBD): Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi IBD'ler, bağırsak hareketlerini kontrol etmeyi zorlaştırabilir.
- İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS): IBS, ishal ve kabızlık ataklarına neden olarak dışkı kaçırma riskini artırabilir.
- Yaşlanma: Yaşlanma ile birlikte kas gücü ve sinir fonksiyonları azalır, bu da dışkı kaçırma riskini artırabilir.
- Demans: Demans gibi kognitif bozukluklar, tuvalet ihtiyacını tanımayı ve buna uygun şekilde yanıt vermeyi zorlaştırabilir.
- Bazı İlaçlar: Bazı ilaçlar, özellikle laksatifler, dışkı kaçırmaya neden olabilir.
- Radyoterapi: Pelvik bölgeye uygulanan radyoterapi, bağırsakları etkileyerek dışkı kaçırmaya yol açabilir.
- Sfinkter Zayıflığı: Anüsün etrafındaki kasların zayıflığı.
Risk Faktörleri
Dışkı kaçırma riskini artıran bazı faktörler şunlardır:
- Yaşlılık: İlerleyen yaşla birlikte kas ve sinir fonksiyonları azalır.
- Kadın Olmak: Doğum travması nedeniyle kadınlarda dışkı kaçırma daha sık görülür.
- Obezite: Obezite, pelvik taban kaslarına baskı yaparak zayıflamasına neden olabilir.
- Aile Öyküsü: Ailede dışkı kaçırma öyküsü olması.
- Kronik Hastalıklar: Diyabet, MS, IBD gibi hastalıklar.
- Geçirilmiş Ameliyatlar: Anal bölgeye veya pelvik bölgeye yapılan ameliyatlar.
Belirtiler
Dışkı kaçırmanın temel belirtisi, istemsiz olarak dışkı veya gaz kaçırmaktır. Diğer belirtiler şunları içerebilir:
- Ani ve şiddetli dışkılama isteği
- Tuvalete yetişememe
- Dışkılama hissi olmadan dışkı kaçırma
- Gaz kaçırma
- Anal bölgede tahriş ve ağrı
Teşhis
Dışkı kaçırmanın nedenini belirlemek için çeşitli tanı yöntemleri kullanılabilir:
- Fizik Muayene: Doktor, anal bölgeyi ve pelvik taban kaslarını muayene eder.
- Anamnez: Hastanın tıbbi öyküsü, ilaçları ve yaşam tarzı hakkında bilgi alınır.
- Rektal Muayene: Doktor, eldivenli bir parmakla rektumu muayene ederek anormallikleri (örneğin tümör, fekal impaksiyon) kontrol eder.
- Anorektal Manometri: Anüs ve rektumdaki kasların gücünü ve koordinasyonunu ölçen bir test.
- Endoanal Ultrasonografi: Anal sfinkter kaslarını görüntülemek için kullanılan bir ultrason yöntemi.
- Kolonoskopi: Kalın bağırsağın iç yüzeyini görüntülemek için kullanılan bir yöntem. Kolonoskopi ile polipler veya tümörler tespit edilebilir.
- Defekografi: Dışkılama sırasında rektum ve anüsün nasıl çalıştığını gösteren bir röntgen veya MRG yöntemi.
- Sinir İletim Çalışmaları: Dışkılama kontrolünde rol oynayan sinirlerin fonksiyonunu değerlendiren testler.
Tedavi
Dışkı kaçırmanın tedavisi, nedenine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:
- Diyet Değişiklikleri: Lifli gıdaların tüketimini artırmak, kafein ve alkol alımını azaltmak, ishal'i tetikleyen gıdalardan kaçınmak.
- Bağırsak Eğitimi: Dışkılama alışkanlıklarını düzenlemek için belirli zamanlarda tuvalete gitme alışkanlığı edinmek.
- Pelvik Taban Egzersizleri (Kegel Egzersizleri): Pelvik taban kaslarını güçlendirmek için yapılan egzersizler. Kegel egzersizleri, özellikle kas hasarı veya zayıflığı olan bireyler için faydalıdır.
- İlaçlar: İshali veya kabızlığı tedavi etmek için ilaçlar kullanılabilir. Loperamid gibi antidiyare ilaçları ishal için, laktuloz gibi laksatifler ise kabızlık için kullanılabilir. Ancak ilaç kullanımı mutlaka doktor kontrolünde olmalıdır.
- Biyo-feedback: Pelvik taban kaslarını doğru şekilde kullanmayı öğretmek için kullanılan bir yöntem.
- Sakral Sinir Stimülasyonu: Sakral sinirleri uyararak bağırsak fonksiyonlarını düzenleyen bir tedavi yöntemi.
- Enjeksiyonlar: Anal sfinkter kaslarını güçlendirmek için dolgu maddeleri enjekte edilebilir.
- Ameliyat: Ciddi vakalarda, sfinkter kaslarını onarmak veya rektal prolapsusu düzeltmek için ameliyat gerekebilir.
- Dışkı Toplama Cihazları: Dışkı kaçırmayı önlemek için anüse yerleştirilen özel cihazlar.
- Perianal Dolgu Maddeleri: Anüs etrafındaki dokuya enjekte edilerek kasları güçlendirir ve dışkı kontrolünü artırır.
Önleme
Dışkı kaçırmayı önlemek veya riskini azaltmak için yapılabilecek bazı şeyler şunlardır:
- Sağlıklı Beslenme: Lifli gıdalar tüketmek ve yeterli su içmek.
- Düzenli Egzersiz: Pelvik taban kaslarını güçlendirmek için düzenli egzersiz yapmak.
- Sağlıklı Kilo: Obeziteden kaçınmak.
- Kabızlıktan Kaçınmak: Kabızlığı önlemek için gerekli önlemleri almak.
- Diyabet Kontrolü: Diyabet hastalarının kan şekerini kontrol altında tutması.
- Doğumda Dikkatli Olmak: Doğum sırasında pelvik taban kaslarına zarar gelmesini önlemek için gerekli önlemleri almak.
- Erken Teşhis ve Tedavi: Dışkı kaçırma belirtileri varsa, erken teşhis ve tedavi için doktora başvurmak.
Psikolojik Etkileri
Dışkı kaçırma, bireylerin sosyal yaşamını, özgüvenini ve psikolojik sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Utanç, sosyal izolasyon, depresyon ve anksiyete gibi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, dışkı kaçırma yaşayan bireylerin psikolojik destek alması önemlidir.
Sonuç
Dışkı kaçırma, yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen bir durumdur. Ancak, doğru teşhis ve tedavi ile kontrol altına alınabilir. Dışkı kaçırma belirtileri olan bireylerin bir doktora başvurması ve uygun tedavi seçeneklerini değerlendirmesi önemlidir. Ayrıca, psikolojik destek almak da yaşam kalitesini artırmaya yardımcı olabilir.